Ścieżka geoturystyczna „Dawna Kopalnia Babina”

Wyprawę rozpoczynamy na odcinku dawnej drogi kopalnianej w miejscowości Nowe Czaple i kierujemy się w stronę dawnej cegielni w Łęknicy. Znajdujemy się w rejonie, gdzie niegdyś istniała kopalnia podziemna oraz odkrywki wydobycia iłów i węgla brunatnego.

Wyrobisko B2

Mijamy bramę i skręcamy w pierwszą ścieżkę w lewo. Poruszamy się wzdłuż nasypu kolejki wąskotorowej, którą transportowano iły ceramiczne. Po przejściu kilkudziesięciu metrów dochodzimy do wysokiej  skarpy z tarasem widokowym, z którego można podziwiać pierwszy zbiornik pokopalniany o powierzchni 12 ha i maksymalnej głębokości 12 m. Jego szmaragdowy kolor oraz widoczna spod przejrzystej wody roślinność wodna zauroczy każdego geoturystę. Swoją barwę, zbiornik zawdzięcza występowaniu w tym miejscu skał ilastych i drobnoziarnistych piasków kwarcowych.

Wyrobisko znajduje się w pobliżu okolicy, gdzie w latach 20. wydobywano iły ceramiczne, a w latach 1957 – 1959 węgiel brunatny. 

Upadowa VIa

Wracamy na ścieżkę główną, idziemy i po chwili odbijamy w prawo, gdzie widać kolejny pokopalniany zbiornik o żelazisto – zielonej barwie. Powstał on wskutek wypełnienia wodą wyrobiska znajdującego się nad szybem.

W tym miejscu znajduje się również dawne wejście do kopalni podziemnej. Surowiec wydobywano przy pomocy szybów nazywanych upadowymi. Za ich pomocą, górnicy pozyskiwali urobek i dochodzili do wyrobisk. Te wietrzono tzw. „szybami wentylacyjnymi”, które znajdowały się nieopodal „szybów transportowych”. Urządzenia wyciągowe przechowywano w niewielkim budynku stojącym tuż przy wylocie szybu. Wydobycie węgla brunatnego w tym miejscu zakończono w latach 60.

Nad Upadową VI

Wracamy na ścieżkę i podążamy dalej. W oddali widzimy kolejną tablicę informacyjną. To wspominane wcześniej, oddzielone grzędą dawne Wyrobisko B2. Zbiornik powstał w miejscu osiadania terenu nad dawnym szybem i jest oddzielone od zbiornika odkrywkowego wąskim, zbudowanym z piasków ilastych półwyspem. Prawdopodobnie jest to część dawnej skarpy wyrobiska. 

Trasa geoturystyczna okrąża zbiornik współczesną drogą leśną, na której nawet suchym latem, znajdują się kałuże o mleczno – szarej barwie wody. Świadczy to o występowaniu w podłożu nieprzepuszczalnych skał ilastych.

Afryka, czyli Wyrobisko „łuska C”

Kolejne jezioro antropogeniczne, które ujrzymy po przejściu kilkunastu metrów to Wyrobisko „Łuska „C””, największy w polskiej części Łuku Mużakowa zbiornik poeksploatacyjny. Swoim zarysem linii brzegowej przypomina Afrykę, stąd jego turystyczna nazwa. Powierzchnia zbiornika to ponad 20ha, a maksymalna głębokość 24m. Powstał on na skutek wypełnienia wodą opadową i częściowo podziemną wyrobiska odkrywkowego powojennej kopalni „Przyjaźń Narodów – Szyb Babina”.  

Przy krawędzi zbiornika, uwagę przekuwają współczesne formy erozji gleb antropogenicznych oraz źródło z naskorupieniami minerałów. Nad zbiornikiem góruje drewniana wieża, z dwoma tarasami widokowymi znajdującymi się na 14 i 24 metrze. Aby dotrzeć na samą górę trzeba pokonać aż 120 stopni, jednak wysiłek zostanie wynagrodzony przepięknymi widokami na całą „Afrykę” i okoliczne rejony. W słoneczny dzień, w oddali zobaczymy również najwyższy szczyt Karkonoszy – Śnieżkę. 

Pokłady węgla brunatnego

Schodząc do brzegu zbiornika, naszym oczom pojawi się naturalna wychodnia węgla brunatnego w postaci wyraźnych, ciemnobrązowych smug osadu. Dalej droga prowadzi wokół niewielkiego pagórka – hałdy skał nieużytecznych. Wzrok przykuwa tworzące półwysep wzniesienie o nazwie „Grzbiet Słonia”. Miejsce zachęca do zapoznania się z historią powstawania węgla brunatnego.

Formy erozyjne

Wracamy na ścieżkę główną i zmierzamy w kierunku południowo –wschodniej granicy dawnej odkrywki. Dochodzimy do krawędzi z widocznymi formami erozji skał antropogenicznych. Miejsce jest bardzo atrakcyjne pod względem krajobrazowym i edukacyjnym, pozwala bowiem zapoznać się z obecnymi procesami kształtującymi rzeźbę skarp. 

Idąc wzdłuż największego jeziora antropogenicznego „Afryka” możemy podziwiać różnorodne, fantazyjne formy ukształtowania jego brzegów. Obserwacja możliwa jest dzięki znajdującym się tam platformom usytuowanym u podstawy erodowanych stoków zwałowisk pogórniczych. Skarpy zbiornika to dawne zwałowiska skał nadkładu pooddzielane wodami opadowymi. Osady, z których skarpy zbiornika zostały utworzone, są mocno porozcinane głębokimi żłobieniami, które łączą się z V-kształtnymi dolinami. Zwałowiska powstały z kwarcu, pyłu węgla brunatnego, muskowitu oraz domieszki materiałów ilastych. 

U podnóża stoków znaleźć można głazy skał krystalicznych o gładkiej fakturze i jednej lub kilku krawędziach. To tzw. „graniaki” uformowane w czasie zlodowaceń na przedpolu lądolodu.  Występują tam również inne, ciekawe formy takie jak „skalne grzybki” – niewielkiej wielkości słupki zakończone na górze kilkucentymetrowym głazikiem.

Pojezierze antropogeniczne

Podążając dalej, w kierunku południowej części zbiornika „Łuska C” warto stanąć i zapoznać się z pojęciem „pojezierza antropogenicznego” Łuku Mużakowa.

Znajdujące się tu liczne zbiorniki kwaśnych wód kopalnianych są skutkiem prowadzonych na tym terenie prac górniczych - wydobywania węgla brunatnego, iłów ceramicznych oraz piasków szklarskich. Wody posiadają kwaśny odczyn o pH pomiędzy 2 a 4 oraz wysokie stężenie jonów siarczanowych i metali ciężkich, głównie żelaza. Zbiorniki dzielą się na zapadliskowe oraz powstałe na skutek wypełnienia wodą dawnych wyrobisk odkrywkowych. Istnieje również trzeci typ zbiorników, powstałych naturalnie, jednak  nadal związanych ze znajdującym się w podłożu węglem brunatnym. Tworzą się one w zagłębieniach nazywanych „giserami” lub „rowami wietrzeniowymi” i znajdują się
w miejscach lokalnych zabagnień i torfowisk.

Źródło kwaśnych wód kopalnianych

Dochodząc do ostatniego odcinka „Afryki” schodzimy z trasy głównej i odbijamy ścieżką w stronę południowo – wschodnią. Podążamy do miejsca oznaczonego niegdyś „Łuska D”, gdzie w przeszłości eksploatowano węgiel.

Trasa przebiega przez strefę kontaktu struktur glacitektonicznych, oddzielonych od siebie skałami ilastymi oraz piaskami i żwirami.  Na końcu dochodzimy do zlikwidowanego wyrobiska odkrywkowego, w pobliżu którego znajduje się miejsce z wieloma źródełkami. Tu rozpoczyna się strumień płynący pomiędzy płytkimi i okresowymi zbiornikami, które na końcu dochodzą do zbiornika poeksploacyjnego znajdującego się w rezerwacie przyrody „Nad Młyńską Strugą”. Na szczególną uwagę zasługuje źródło, usytuowane na środku zbudowanej z misy osadów żelazistych. Wody źródlane wypływają pulsacyjnie i są złożonymi mieszaninami chemicznymi, zawierającymi przede wszystkim: żelazo, wapń, potas, sód, magnez, chlor i siarczany. Strefa źródliskowa wraz ze znajdującymi się w pobliżu skałami osadowymi to idealne miejsce do obserwacji procesów geochemicznych po eksploatacji węgli brunatnych.

Idąc w stronę zbiornika powstałego w miejscu wydobycia iłów, ścieżka rozgałęzia się na dwie trasy – podążając jedną z nich dojdziemy do rezerwatu przyrodniczego „Nad Młyńską Strugą”. Kolejno trasa wiedzie przez pięknie wykształconą morenę polodowcową, powstałą
z tworów piaszczysto – żwirowych z głazami.

Wychodnia pokładu węgla

Wracamy do ścieżki głównej i idziemy w kierunku miejsca, gdzie można zobaczyć wychodnię pokładu węgla brunatnego. Znajduje się ona na zboczu dawnego wyrobiska i stanowi jedną z dwóch zachowanych po polskiej stronie Geoparku. Wychodnia widoczna jest jako brązowa, długa linia o długości ok. 600 m i szerokości 2 m. Miejscami dostrzec można części zwietrzałych warstw ilastych oraz warstwy drobnoziarnistych piasków.

Zapadliska kopalni podziemnej

Kolejno kierujemy się w stronę zapadlisk górniczych. Są to długie, nieckowate zagłębienia z silnie kwaśną wodą i znaczną zawartością żelaza. Widoczne obniżenia są efektem wydobywania tu niegdyś pokładów węgla, ułożenie jezior nakreśla przebieg chodników kopalnianych. Po skończonej eksploatacji surowca, wyrobiska były niwelowane metodą „na zawał”. Oznacza to, że likwidowano jedynie obudowę, a przestrzenie chodników oraz komór kopalnianych pozostawiano do naturalnego zacieśnienia.

Kwaśne wody pokopalniane na obszarze Łuku Mużakowa powstały w wyniku procesu intensywnego wietrzenia minerałów siarczkowych, występującychw pokładach węgla brunatnego. Ich pH mieści się w zakresie 2-4.

Destrukcyjne działanie kwaśnych wód objawia się widocznymi w tym miejscu kikutami martwych drzew, które „wyrastają” z rdzawo – pomarańczowej wody.

Wzgórze morenowe

Kończąc wędrówkę po byłej, powojennej kopalni „Przyjaźń Narodów- Szyb Babina” dochodzimy do naturalnego wzniesienia terenu, charakteryzującego się niewielką wysokością (157,9 m n.p.m) oraz  łagodnymi zboczami. Jest to porośnięte lasem bukowym, wzgórze morenowe stanowiące część moreny czołowej Łuku Mużakowa. Składa się ono głównie z piasków z elementami materiału ilastego. Wchodząc na górę bystre oko dostrzeże tu małe głazy narzutowe oraz graniaki.

W tym miejscu kończymy naszą wędrówkę i kierujemy się w stronę pobliskiego parkingu.

Przejście ścieżką geoturystyczną „Dawna kopalnia Babina” pozwoliło poznać osobliwy krajobraz pokopalniany, powstały na skutek wielostopniowych przemian. 

Praktyczne informacje

Ścieżka geoturystyczna „Dawna Kopalnia Babina” położona jest w południowej części morenowej struktury geologicznej, zwanej „Łukiem Mużakowa”. Usytuowana jest pomiędzy miejscowością Nowe Czaple a Łęknicą. Długość drogi leśnej wynosi ok. 5 km, 
a przejście ścieżką zajmuje od 2 do 3 godzin. Trasa będzie odpowiednia zarówno do pieszej wędrówki, jak i wycieczki rowerowej. Porą zimową możliwe jest poruszanie się na nartach biegowych. 

Ścieżka oznaczona jest tablicami informacyjnymi opisującymi poszczególne stanowiska geologiczne i obiekty związane z górnictwem. Na turystów czekają ławki, gdzie mogą odpocząć i spożyć posiłek.  Do dyspozycji zwiedzających jest 30-metrowa wieża widokowa, z której na dwóch tarasach widokowych, można podziwiać przepiękny krajobraz pokopalniany tuż nad największym zbiornikiem poeksploatacyjnym „Afryka” – dawnego wyrobiska „Łuska C”.

Wejścia na ścieżkę otwierają duże, drewniane bramy. Trasa nie stanowi pętli. W obrębie geościeżki znajdują się trzy parkingi – pierwszy od strony Nowych Czapli, drugi przy trasie z Nowych Czapli do Przewoźnik oraz trzeci w Łęknicy.

Zlokalizuj poszczególne stanowiska geologiczne na mapie: